viernes, 12 de agosto de 2016

TESTAMENTO DE SANTA CLARA DE ASÍS

  
LATÍN
In nómine Dómini. Amen.
 
Inter alia benefícia, quæ a largitóre nostro Patre misericordiárum recepímus et quotídie recipímus, et unde Christi glorióso Patri gratiárum actiónes magis agére debémus, est de vocatióne nostra, quæ quanto perféctior et major est, tanto magis illi plus debémus. Unde Apóstolus: «Agnósce vocatiónem tuam» (cfr. 1 Cor 1,26). Factus est nobis Fílius Dei via, quam verbo et exémplo osténdit et dócuit nos beatíssimus pater noster Francíscus, verus amátor et imitátor ípsius.
 
Ígitur consideráre debémus, soróres diléctæ, imménsa benefícia Dei in nobis colláta, sed inter cétera, quæ per servum suum diléctum patrem nostrum beátum Francíscum in nobis Deus dignátus est operári, non solum post conversiónem nostram, sed étiam dum essémus in sǽculi mísera vanitáte. Nam cum ipse sanctus adhuc non habens fratres nec sócios, statim quasi post conversiónem suam, cum ecclésiam Sancti Damiáni ædificáret, ubi consolatióne divína totáliter visitátus, compúlsus est sǽculum ex toto relínquere, præ magna lætítia et illustratióne Spíritus Sancti de nobis prophetávit, quod Dóminus postea adímplevit. Ascéndens enim tunc témporis super murum dictæ ecclésiæ, quibúsdam paupéribus ibi juxta morántibus, alta voce lingua francígena loquebátur: «Veníte et adjuváte me in ópere monastérii Sancti Damiáni, quóniam adhuc erunt dóminæ ibi, quarum famósa vita et conversatióne sancta glorificábitur Pater noster cæléstis in univérsa Ecclésia sua sancta.»
 
In hoc ergo consideráre póssumus copiósam benignitátem Dei in nobis, qui propter abundántem misericórdiam et caritátem suam de nostra vocatióne et electióne per sanctum suum dignátus est ista loqui. Et non solum de nobis ista pater noster beatíssimus Francíscus prophetávit, sed étiam de áliis, quæ ventúræ erant in vocatióne sancta, in qua Dóminus nos vocávit.
  
Quanta ergo sollicitúdine quantóque stúdio mentis et córporis mandáta Dei et patris nostri serváre debémus ut cooperánte Dómino taléntum multiplicátum ei reddámus! Ipse enim Dóminus non solum pósuit nos ut formam áliis in exémplum et spéculum, sed étiam soróribus nostris, quas ad vocatiónem nostram Dóminus advocábit, ut et ipsæ sint conversántibus in mundo in spéculum et exémplum. Cum ígitur nos vocáverit Dóminus ad tam magna, ut in nobis se váleant speculári quæ áliis in spéculum sunt et exémplum, tenémur multum benedícere Deum et laudáre et ad benefaciéndum in Dómino confortári ámplius. Quaprópter, si secúndum formam prædíctam vixérimus, exémplum nóbile áliis relínquemus et ætérnæ beatitúdinis brávium labóre brevíssimo acquirémus.
  
Postquam altíssimus Pater cæléstis per misericórdiam suam et grátiam cor meum dignátus est illustráre, ut exémplo et doctrína beatíssimi patris nostri Francísci pœniténtiam facérem, paulo post conversiónem ípsius, una cum paucis soróribus quas Dóminus mihi dedérat paulo post conversiónem meam, obediéntiam voluntárie sibi promísi, sicut Dóminus lumen grátiæ suæ nobis contulérat per ejus vitam mirábilem et doctrínam. Atténdens autem beátus Francíscus quod essémus frágiles et débiles secúndum corpus, nullam tamen necessitátem, paupertátem, labórem, tribulatiónem vel vilitátem et contémptum sǽculi recusábamus, immo pro magnis delíciis reputábamus, sicut exémplis sanctórum et fratrum suórum examináverat nos frequénter, gavísus est multum in Dómino; et ad pietátem erga nos motus, obligávit se nobis per se et per religiónem suam habére semper de nobis tanquam de frátribus suis curam diligéntem et sollicitúdinem speciálem.
 
Et sic de voluntáte Dei et beatíssimi patris nostri Francísci ívimus ad ecclésiam Sancti Damiáni moratúræ, ubi Dóminus in brevi témpore per misericórdiam suam et grátiam nos multiplicávit, ut implerétur quod Dominus prædíxerat per sanctum suum; nam antea steterámus in alio loco, licet parum.
  
Postea scripsit nobis formam vivéndi et máxime ut in sancta paupertáte semper perseveráremus. Nec fuit conténtus in vita sua nos hortári multis sermónibus et exémplis ad amórem sanctíssimæ paupertátis et observántiam ejúsdem, sed plura scripta nobis tradídit, ne post mortem suam ullaténus declináremus ab ipsa, sicut et Dei Fílius, dum vixit in mundo, ab ipsa sancta paupertáte numquam vóluit declináre. Et beatíssimus pater noster Francíscus, ejus vestígia imitátus, sanctam paupertátem suam, quam elégit per se et per suos fratres, exémplo suo et doctrína, dum vixit, ab illa nullaténus declinávit.
 
Considérans ígitur ego Clara, Christi et sorórum páuperum monastérii Sancti Damiáni ancílla, licet indígna, et plántula sancti patris, cum áliis meis soróribus, tam altíssimam professiónem nostram et tanti patris mandátum, fragilitátem quoque aliárum, quam timébamus in nobis post óbitum sancti patris nostri Francísci, qui erat colúmna nostra et única consolátio nostra post Deum et firmaméntum, íterum atque íterum voluntárie nos obligávimus dóminæ nostræ sanctíssimæ paupertáti, ne post mortem meam soróres, quæ sunt et quæ ventúræ sunt, ab ipsa váleant ullaténus declináre.
 
Et sicut ego studiósa et sollícita semper fui sanctam paupertátem, quam Dómino et patri nostro beáto Francísco promisímus, observáre et ab áliis facére observári, sic teneántur usque in finem illæ quæ mihi succédent in offício sanctam paupertatátem cum Dei auxílio observáre et facére observári. Immo étiam ad majórem cautélam sollícita fui a dómino papa Innocéntio, sub cujus témpore cœ́pimus, et ab áliis successóribus suis nostram professiónem sanctíssimæ paupertátis, quam Dómino et beáto patri nostro promisímus, eórum privilégiis facére roborári, ne áliquo tempóre ab ipsa declináremus ullaténus.
  
Quaprópter, flexis génibus et utróque hómine inclináto, sanctæ matri Ecclésiæ Románæ, summo Pontífici et præcípue dómino cardináli, qui religióni fratrum minórum et nobis fúerit deputátus, recomméndo omnes soróres meas, quæ sunt et quæ ventúræ sunt, ut amóre íllius Dei, qui pauper pósitus in præsépio, pauper vixit in sǽculo et nudus remánsit in patíbulo, semper gregi suo púsillo, quem Dóminus Pater génuit in Ecclésia sua sancta, verbo et exémplo beatíssimi patris nostri sancti Francísci, insequéndo paupertátem et humilitátem dilécti Fílii sui et gloriósæ Vírginis Matris suæ, sanctam paupertátem, quam Deo et beatíssimo patri nostro sancto Francísco promisímus, fáciat observári, et in ipsa dignétur fovére ipsas semper et conserváre.
  
Et sicut Dóminus dedit nobis beatíssimum patrem nostrum Francíscum in fundatórem, plantatórem et adjutórem nostrum in servítio Christi et in his quæ Dómino et beáto patri nostro promisímus, qui étiam dum vixit sollícitus fuit verbo et ópere semper excolére et fovére nos, plántulam suam, sic recomméndo et relínquo soróres meas, quæ sunt et quæ ventúræ sunt, successóri beatíssimi patris nostri Francísci et toti religióni, ut sint nobis in adjutórium proficiéndi semper in mélius ad serviéndum Deo et ad observándam præcípue mélius sanctíssimam paupertátem.
 
Si vero contingéret áliquo témpore dictas soróres locum dictum relínquere et ad álium se transférre, prædíctam formam paupertátis, quam Deo et beatíssimo patri nostro Francísco promisímus, post mortem meam ubicúmque fúerint, observáre nihílo minus teneántur.

Sit tamen sollícita et próvidens tam illa, quæ erit in offício, quam áliæ soróres, ne circa supradíctum locum de terra acquírant vel recípiant, nisi quantum extréma necéssitas pro horto ad excolénda olera popóscit. Si autem ab alíqua parte pro honestáte et remotióne monastérii, extra sæpta horti opórteret plus habéri de terra, non permíttant plus ácquiri vel étiam recípiant, nisi quantum extréma necéssitas poscit; et illa terra pénitus non laborétur nec seminétur, sed semper sólida et incúlta permáneat.
  
Móneo et exhórtor in Dómino Jesu Christo omnes soróres meas, quæ sunt et quæ ventúræ sunt, ut semper stúdeant imitári viam sanctæ simplicitátis, humilitátis, paupertátis ac étiam honestátem sanctæ conversatiónis, sicut ab inítio nostræ conversiónis a Christo edóctæ sumus et a beatíssimo patre nostro Francísco. Ex quibus, non nostris méritis, sed sola misericórdia et grátia largitóris, ipse Pater misericordiárum, tam his qui longe sunt quam his qui prope sunt, bonæ famæ sparsit odórem. Et ex caritáte Christi invícem diligéntes, amórem, quem intus habétis, foris per ópera demonstrétis, ut ex hoc exémplo provocátæ soróres semper crescant in amórem Dei et in mútuam caritátem.
  
Rogo étiam illam quæ erit in offício sorórum, ut magis stúdeat præésse áliis virtútibus et sanctis móribus quam offício, quatpenus ejus exémplo provocátæ soróres suæ, non tantum ex offício obediant, sed potius ex amore. Sit etiam provida et discreta circa sorores suas, sicut bona mater erga fílias suas, et præcípue ut de eleemosynis quas Dóminus dabit, eis secúndum necessitátem uniuscujúsque stúdeat providére. Sit étiam tam benígna et commúnis, ut secúre possint manifestáre necessitátes suas et recurrére ad eam omni hora confidénter, sicut eis vidébitur expedíre, tam pro se quam pro soróribus suis.
 
Soróres vero quæ sunt súbditæ recordéntur quod propter Deum abnegavérunt próprias voluntátes. Unde volo quod obédiant suæ matri sicut promisérunt Dómino sua spontánea voluntáte, ut mater eárum videns caritátem, humilitátem et unitátem quam invícem habent, omne onus quod de offício tolérat, lévius portet, et quod moléstum est et amárum, propter eárum sanctam conversatiónem, ei in dulcédinem convertátur.

Et quóniam arcta est via et sémita, et angústa est porta per quam itur et intrátur ad vitam, et pauci sunt qui ambúlant et intrant per eam (cfr. Mt 7,14); et si áliqui sunt qui ad tempus ambúlant per eam, paucíssimi sunt qui persevérant in ea. Beáti vero quibus datum est ambuláre per eam et perseveráre usque ad finem (cfr. Mt 10,22)!

Caveámus ergo, quod si per viam Dómini intrávimus, quod culpa nostra et ignorántia, alíquo témpore ab ipsa nullaténus declinémus, ne tanto Dómino et suæ Vírgini Matri et patri nostro beato Francísco, Ecclésiæ triumphánti et étiam militánti injúriam deferámus. Scriptum est enim: Maledícti qui declínant a mandátis tuis (Ps 118,21).

Hujus rei grátia flecto génua mea ad Patrem Dómini nostri Jesu Christi (Eph 3,14), suffragántibus méritis gloriósæ Virginis sanctæ Maríæ Matris ejus et beatíssimi patris nostri Francísci et ómnium sanctórum, ut ipse Dóminus, qui dedit bonum princípium, det increméntum, det étiam finálem perseverántiam. Amen.

Hoc scriptum, ut mélius débeat observári, relínquo vobis, caríssimis et diléctis soróribus meis, præséntibus et ventúris, in signum benedictiónis Dómini et beatíssimi patris nostri Francísci et benedictiónis meæ, matris et ancíllæ vestræ.
  
TRADUCCIÓN
En el nombre del Señor. Amén.
  
Entre los otros beneficios que hemos recibido y recibimos cada día de nuestro espléndido benefactor el Padre de las misericordias (cf. 2 Cor 1,3), y por los que más debemos dar gracias al Padre glorioso de Cristo, está el de nuestra vocación, por la que, cuanto más perfecta y mayor es, más y más deudoras le somos. Por lo cual dice el Apóstol: Reconoce tu vocación (cf. 1 Cor 1,26). El Hijo de Dios se ha hecho para nosotras camino (cf. Jn 14,6), que con la palabra y el ejemplo nos mostró y enseñó nuestro bienaventurado padre Francisco, verdadero amante e imitador suyo.
 
Por tanto, debemos considerar, amadas hermanas, los inmensos beneficios de Dios que nos han sido concedidos, pero, entre los demás, aquellos que Dios se dignó realizar en nosotras por su amado siervo nuestro padre el bienaventurado Francisco, no sólo después de nuestra conversión, sino también cuando estábamos en la miserable vanidad del siglo. Pues el mismo Santo, cuando aún no tenía hermanos ni compañeros, casi inmediatamente después de su conversión, mientras edificaba la iglesia de San Damián, donde, visitado totalmente por la consolación divina, fue impulsado a abandonar por completo el siglo, profetizó de nosotras, por efecto de una gran alegría e iluminación del Espíritu Santo, lo que después el Señor cumplió. En efecto, subido en aquel entonces sobre el muro de dicha iglesia, decía en alta voz, en lengua francesa, a algunos pobres que moraban allí cerca: «Venid y ayudadme en la obra del monasterio de San Damián, porque aún ha de haber en él unas damas, por cuya vida famosa y santo comportamiento religioso será glorificado nuestro Padre celestial en toda su santa Iglesia».
 
En esto, por tanto, podemos considerar la copiosa benignidad de Dios para con nosotras; Él, por su abundante misericordia y caridad, se dignó decir, por medio de su Santo, estas cosas sobre nuestra vocación y elección. Y no sólo de nosotras profetizó estas cosas nuestro bienaventurado padre Francisco, sino también de las otras que habían de venir a la santa vocación a la que el Señor nos ha llamado.
  
¡Con cuánta solicitud, pues, y con cuánto empeño de alma y de cuerpo no debemos guardar los mandamientos de Dios y de nuestro padre [Francisco] para que, con la ayuda del Señor, le devolvamos multiplicado el talento recibido! Porque el mismo Señor nos ha puesto como modelo que sirva de ejemplo y espejo no sólo a los otros, sino también a nuestras hermanas, a las que llamará el Señor a nuestra vocación, para que también ellas sirvan de espejo y ejemplo a los que viven en el mundo. Así pues, ya que el Señor nos ha llamado a cosas tan grandes, a que puedan mirarse en nosotras las que son para los otros ejemplo y espejo, estamos muy obligadas a bendecir y alabar a Dios, y a confortarnos más y más en el Señor para obrar el bien. Por lo cual, si vivimos según la sobredicha forma, dejaremos a los demás un noble ejemplo y con un brevísimo trabajo ganaremos el premio de la eterna bienaventuranza.
  
Después que el altísimo Padre celestial se dignó iluminar con su misericordia y su gracia mi corazón para que, siguiendo el ejemplo y la enseñanza de nuestro bienaventurado padre Francisco, yo hiciera penitencia, poco después de su conversión, junto con las pocas hermanas que el Señor me había dado poco después de mi conversión, le prometí voluntariamente obediencia, según la luz de su gracia que el Señor nos había dado por medio de su admirable vida y enseñanza. Y el bienaventurado Francisco, considerando que si bien éramos frágiles y débiles según el cuerpo, no rehusábamos ninguna necesidad, pobreza, trabajo, tribulación o menosprecio y desprecio del siglo, antes al contrario, los teníamos por grandes delicias, como a ejemplo de los santos y de sus hermanos había comprobado frecuentemente en nosotras, se alegró mucho en el Señor; y movido a piedad hacia nosotras, se obligó con nosotras a tener siempre, por sí mismo y por su Religión, un cuidado amoroso y una solicitud especial de nosotras como de sus hermanos.
  
Y así, por voluntad de Dios y de nuestro bienaventurado padre Francisco, fuimos a morar junto a la iglesia de San Damián, donde el Señor, en poco tiempo, nos multiplicó por su misericordia y gracia, para que se cumpliera lo que el Señor había predicho por su Santo; pues antes habíamos permanecido en otro lugar, aunque por poco tiempo.
  
Después, escribió para nosotras una forma de vida, sobre todo para que perseveráramos siempre en la santa pobreza. Y no se contentó con exhortarnos durante su vida con muchas palabras y ejemplos al amor de la santísima pobreza y a su observancia, sino que nos entregó varios escritos para que, después de su muerte, de ninguna manera nos apartáramos de ella, como tampoco el Hijo de Dios, mientras vivió en el mundo, jamás quiso apartarse de la misma santa pobreza.
  
Y nuestro bienaventurado padre Francisco, habiendo imitado sus huellas (cf. 1 Pe 2,21), su santa pobreza que había elegido para sí y para sus hermanos, no se apartó en absoluto de ella mientras vivió, ni con su ejemplo ni con su enseñanza.

Así pues, yo, Clara, sierva, aunque indigna, de Cristo y de las hermanas pobres del monasterio de San Damián, y plantita del santo padre, considerando con mis otras hermanas nuestra profesión tan altísima y el mandato de tan gran padre, y también la fragilidad de las otras, fragilidad que nos temíamos en nosotras mismas después de la muerte de nuestro padre san Francisco, que era nuestra columna y nuestro único consuelo después de Dios, y nuestro apoyo, una y otra vez nos obligamos voluntariamente a nuestra señora la santísima pobreza, para que, después de mi muerte, las hermanas que están y las que han de venir de ninguna manera puedan apartarse de ella.
  
Y así como yo siempre he sido diligente y solícita en guardar y hacer guardar por las otras la santa pobreza que hemos prometido al Señor y a nuestro bienaventurado padre Francisco, así también aquellas que me sucedan en el oficio estén obligadas hasta el fin a guardar y a hacer guardar, con el auxilio de Dios, la santa pobreza. Más aún, para mayor cautela me preocupé de hacer corroborar nuestra profesión de la santísima pobreza, que hemos prometido al Señor y a nuestro bienaventurado padre, con los privilegios del señor papa Inocencio, en cuyo tiempo comenzamos, y de otros sucesores suyos, para que de ninguna manera nos apartáramos nunca de ella.
  
Por lo cual, de rodillas y postrada en cuerpo y alma, recomiendo todas mis hermanas, las que están y las que han de venir, a la santa madre Iglesia Romana, al sumo Pontífice y, de manera especial, al señor cardenal que fuere designado para la Religión de los Hermanos Menores y para nosotras, a fin de que, por amor de aquel Dios que pobre fue acostado en un pesebre (cf. Lc 2,12), pobre vivió en el siglo y desnudo permaneció en el patíbulo, haga que siempre su pequeña grey (cf. Lc 12,32), que el Señor Padre engendró en su santa Iglesia por medio de la palabra y el ejemplo de nuestro bienaventurado padre san Francisco para seguir la pobreza y humildad de su amado Hijo y de la gloriosa Virgen su Madre, guarde la santa pobreza que hemos prometido a Dios y a nuestro bienaventurado padre san Francisco, y se digne animarlas y conservarlas siempre en ella.
  
Y así como el Señor nos dio a nuestro bienaventurado padre Francisco como fundador, plantador y ayuda nuestra en el servicio de Cristo y en las cosas que hemos prometido al Señor y a nuestro bienaventurado padre, quien también, mientras vivió, se preocupó siempre de cultivarnos y animarnos con la palabra y el ejemplo a nosotras, su plantita, así recomiendo y confío mis hermanas, las que están y las que han de venir, al sucesor de nuestro bienaventurado padre Francisco y a toda la Religión, a fin de que nos ayuden a progresar siempre hacia lo mejor para servir a Dios y, de manera especial, para guardar mejor la santísima pobreza. Y si en algún tiempo ocurriera que dichas hermanas abandonaran el mencionado lugar y se trasladaran a otro, que estén, sin embargo, obligadas, dondequiera que se encuentren después de mi muerte, a guardar la sobredicha forma de pobreza, que hemos prometido a Dios y a nuestro bienaventurado padre Francisco.
  
Con todo, tanto la que esté entonces en el oficio [la abadesa] como las otras hermanas sean solícitas y providentes para que, en torno del sobredicho lugar, no adquieran o reciban más terreno del que exija la extrema necesidad como huerto para cultivar hortalizas.Y si en algún lugar conviniera tener más tierra fuera de la cerca del huerto, para el decoro y aislamiento del monasterio, no permitan que se adquiera ni tampoco reciban sino cuanto exija la extrema necesidad; y que esa tierra no se cultive ni se siembre en absoluto, sino que permanezca siempre baldía e inculta.
  
Amonesto y exhorto en el Señor Jesucristo a todas mis hermanas, las que están y las que han de venir, que se apliquen siempre con esmero a imitar el camino de la santa simplicidad, humildad, pobreza, y también el decoro del santo comportamiento religioso, tal como desde el inicio de nuestra conversión nos lo han enseñado Cristo y nuestro bienaventurado padre Francisco. A causa de lo cual, no por nuestros méritos, sino por la sola misericordia y gracia del espléndido bienhechor, el mismo Padre de las misericordias (cf. 2 Cor 1,3) esparció el olor de la buena fama (cf. 2 Cor 2,15), tanto entre los que están lejos como entre los que están cerca. Y amándoos mutuamente con la caridad de Cristo, mostrad exteriormente por las obras el amor que tenéis interiormente, para que, estimuladas por este ejemplo, las hermanas crezcan siempre en el amor de Dios y en la mutua caridad. Ruego también a aquella que tenga en el futuro el oficio de las hermanas que se aplique con esmero a presidir a las otras más por las virtudes y las santas costumbres que por el oficio, de tal manera que sus hermanas, estimuladas por su ejemplo, la obedezcan no tanto por el oficio, cuanto más bien por amor. Sea también próvida y discreta para con sus hermanas, como una buena madre con sus hijas, y, de manera especial, que se aplique con esmero a proveerlas, de las limosnas que el Señor les dará, según la necesidad de cada una. Sea también tan benigna y afable, que puedan manifestarle tranquilamente sus necesidades, y recurrir a ella confiadamente a cualquier hora, como les parezca conveniente, tanto para sí como para sus hermanas.
  
Mas las hermanas que son súbditas recuerden que, por Dios, negaron sus propias voluntades. Por eso, quiero que obedezcan a su madre, como lo han prometido al Señor, con una voluntad espontánea, para que su madre, viendo la caridad, humildad y unión que tienen entre ellas, lleve más ligeramente toda la carga que por razón del oficio soporta, y lo que es molesto y amargo, por el santo comportamiento religioso de ellas se le convierta en dulzura.
 
Y porque son estrechos el camino y la senda, y es angosta la puerta por la que se va y se entra en la vida, son pocos los que caminan y entran por ella (cf. Mt 7,14); y si hay algunos que durante un cierto tiempo caminan por la misma, son poquísimos los que perseveran en ella. ¡Bienaventurados de veras aquellos a quienes les es dado caminar por ella y perseverar hasta el fin! (cf. Mt 10,22)
 
Por consiguiente, si hemos entrado por el camino del Señor, guardémonos de apartarnos nunca en lo más mínimo de él por nuestra culpa e ignorancia, para que no hagamos injuria a tan gran Señor y a su Madre la Virgen y a nuestro bienaventurado padre Francisco, y a la Iglesia triunfante y también a la militante. Pues está escrito: Malditos los que se apartan de tus mandamientos (Sal 118,21).
  

Por eso doblo mis rodillas ante el Padre de nuestro Señor Jesucristo (Ef 3,14), para que, teniendo a nuestro favor los méritos de la gloriosa Virgen santa María, su Madre, y de nuestro bienaventurado padre Francisco y de todos los santos, el mismo Señor que dio el buen principio, dé el incremento (cf. 1 Cor 3,6-7), y dé también la perseverancia final. Amén.
 
Para que mejor pueda ser observado este escrito, os lo dejo a vosotras, carísimas y amadas hermanas mías, presentes y futuras, en señal de la bendición del Señor y de nuestro bienaventurado padre Francisco, y de la bendición mía, vuestra madre y sierva.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Preferiblemente, los comentarios (y sus respuestas) deben guardar relación al contenido del artículo. De otro modo, su publicación dependerá de la pertinencia del contenido. La blasfemia está estrictamente prohibida. La administración del blog se reserva el derecho de publicación (sin que necesariamente signifique adhesión a su contenido), y renuncia expresa e irrevocablemente a TODA responsabilidad (civil, penal, administrativa, canónica, etc.) por comentarios que no sean de su autoría.